Σάθας, Κωνσταντίνος

Έλληνας ιστοριοδίφης· ο κορυφαίος από τους πρωτοπόρους των νεοελληνικών ιστορικών ερευνών (Αθήνα 1842 - Παρίσι 1914). Γαλαξιδιώτης την καταγωγή, ο Σ. ξεκίνησε για να σπουδάσει ιατρική. Ένα τυχαίο εύρημά του, το περίφημο χειρόγραφο του Χρονικού του Γαλαξιδίου, έστρεψε το ενδιαφέρον του στις ιστορικές σπουδές, ενδιαφέρον που σύντομα του έγινε ισόβιο πάθος. Με την ενθάρρυνση του Παύλου Λάμπρου επιδόθηκε στην έκδοση μεσαιωνικών και μεταβυζαντινών κειμένων και στην έρευνα της περιόδου της τουρκοκρατίας. Χάρη σε περιοδικές κρατικές χορηγίες και στην οικονομική ενίσχυση του Κων. Λομβέρδου και του Νικόλαου Μαυρογορδάτου, ο Σ. μπόρεσε να εργαστεί για χρόνια ολόκληρα (1870 κε.) στα αρχεία της Κωνσταντινούπολης της Γένουας, της Φλωρεντίας, της Νεάπολης και ιδίως της Βενετίας και του Παρισιού. Από το 1895 περίπου η εκπληκτική συγγραφική και εκδοτική του δραστηριότητα παύει απότομα εξαιτίας της διακοπής κάθε οικονομικής αρωγής και της επιδείνωσης μιας πάθησης των ματιών του. Φυτοζώησε στο Παρίσι, όπου πέθανε σε έσχατη ένδεια κι απογοήτευση. Από τα πολυάριθμα έργα του μνημονεύονται παρακάτω τα συνθετικότερα και εκτενέστερα, που ακόμα και σήμερα είναι εξαιρετικά χρήσιμα, αν και επικρίθηκαν από πολλούς για τον ερασιτεχνικό τους χαρακτήρα, την έλλειψη αυστηρής επιστημονικής μεθόδου και τις τολμηρές (και κάποτε εντελώς άστοχες) απόψεις που περιέχουν: Νεοελληνική Φιλολογία (1868), που περιέχει βιογραφίες και αναγραφή των έργων υπερεξακοσίων Ελλήνων λογίων της περιόδου της τουρκοκρατίας- Τουρκοκρατούμενη Ελλάς (1869), όπου ιστορούνται οι προσπάθειες των Ελλήνων για να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό από το 15o ως τις αρχές του 19ου αι.· Ιστορικόν σχεδίασμα περί του πατριάρχου Ιερεμίου 5’(1870), με πολλά ανέκδοτα έγγραφα και κείμενα του τέλους του 16ου αι. · Μνημεία της ελληνικής ιστορίας (εννέα τόμοι, 1880-1890) με έγγραφα από ιταλικά κυρίως αρχεία, που αναφέρονται στην κατάσταση των βενετοκρατούμενων ελληνικών χωρών κατά το 15o και 16o αι. και στους Έλληνες «στρατιώτες». Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη (επτά τόμοι, 1872-1894), όπου εκδίδονται ιστορικά έργα βυζαντινών (Ψελλού, Νικήτα Χωνιάτη, Μιχαήλ Ατταλειάτη, Θεόδωρου Μετοχίτη) και μεταβυζαντινών συγγραφέων (Καισάριου Δαπόντε, Σέργιου Μακραίου κ.ά.), καθώς επίσης και ποικίλα έγγραφα, κατάλογοι χειρογράφων κλπ.· Ιστορικόν δοκίμιον περί του θεάτρου και της μουσικής των Βυζαντινών (1878) και Κρητικόν θέατρον (1879), όπου για πρώτη φορά εκδίδονται ο Ζήνων, ο Στάθης, ο Γύπαρις και επανεκδίδεται η Ερωφίλη του Χορτάτζη. Προσωπογραφία του Κωνσταντίνου Σάθα από την Ε. Βλασοπούλου-Σαθά (Κέντρο Έρευνας και Νέου Ελληνισμού της Ακαδημίας) (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).